Chữ Hán ở Đền Hùng

Hôm nay 10-3, ngày Giỗ Tổ Hùng Vương đây ạ, xin kính chúc toàn thể đồng bào ( chơi blog) trong và ngoài nước an vui, hạnh phúc ạ. Chắc hẳn nhiều đồng bào chưa về thăm  Đền Hùng được nên xin được chia sẻ với các bác một số hình ảnh và nội dung về chữ Hán ở Đền Hùng. Hoành phi, câu đối ở đây hội tụ tinh hoa cả nước, nhưng cách hiểu lại không thống nhất, khó hiểu hoặc hiểu sai.

Một đôi câu đối khác, khá đặc biệt vì hội tụ tất cả tinh thần của các câu đối, hoành phi ở Đền Hùng:

Thử địa thử sơn Nam quốc kỷ
Ngô vương ngô thổ Bắc thần tôn

Tiếc rằng đôi câu đối này đang có nhiều cách nhiểu khác nhau, biểu hiện ở nhiều bài viết, nhiều bài báo, trong cả sách giới thiệu Đền Hùng, có người dịch rằng:

Đất này, núi này là của nước Nam
Vua ta, đất ta làm phương Bắc cũng nể vì.
(Nguyễn Khắc Xương - Tạp chí Hán Nôm số 2 – 1996).

Cuốn sách giới thiệu về Đền Hùng  dịch là:

Đất này, núi này, nước Nam dấy nghiệp
Vua ta, nước ta, vua Bắc nể vì.

“Phương Bắc cũng nể vì” hay “Vua Bắc nể vì” đều dịch từ chữ “Bắc thần tôn”, với lý lẽ: “Chữ Bắc trong Bắc thần tôn, nên hiểu và dịch là phương Bắc, Bắc quốc, mới đối được với vế trên là Nam quốc. Chữ Thần gồm bộ Miên ở trên và chữ Thìn ở dưới, Từ điển Số tứ giác của Trung Quốc trang 238 giải thích là Đế vương. Từ điển Trung Việt trang 150 giải nghĩa là Vua, thần cư là nơi  ở của vua, thần chương là văn chương của vua. Chữ Tôn ở đây nghĩa là tôn trọng, nể vì…”  (Phạm Thức – tài liệu đánh máy)

Tuy nhiên, “Bắc thần” không phải là phương Bắc hay Bắc quốc mà là chữ lấy từ sách Luận ngữ. Đó là câu trong chương Vi chính: " Tử viết: Vi chính dĩ đức, thí như Bắc thần cư kỳ sở nhi chúng tinh củng chi". Nghĩa là, Khổng Tử nói rằng: Người làm chính trị, cầm quyền trị dân mà dùng đức để thi hành chính sự thì mọi người dân đều tuân phục, tựa như ngôi sao Bắc thần (Bắc đẩu) ở một chỗ mà mọi vì sao khác đều chầu theo.

Do đó, chữ “Bắc thần tôn” trong đôi câu đối Đền Hùng trên đây phải hiểu là Vua ta lấy đức trị dân, được dân ta tôn kính, tuân phục, chứ không liên quan gì đến “phương Bắc” hay “Bắc quốc”.

Vì thế, câu đối này có nghĩa là: Đất này, núi này đã được ghi chép là của nước Nam/ Vua ta trị đất ta bằng đức nên dân chúng tôn kính, như sao Bắc  thần, muôn vì sao hướng theo. Như vậy “Nam quốc kỷ” cũng là sự thể hiện  tinh thần quả quyết “Rành rành định phận tại sách trời”. 

Nam Việt Triệu Tổ

Về đại tự thì trên Đền Thượng, nơi quan trọng nhất, đề bốn chữ Nam Việt Triệu Tổ - đây là công trình xây dựng thời nhà Nguyễn và xây lại , to hơn năm 2009, nhưng bốn chữ đó làm lại như cũ. Ông già tôi nói: Nam Việt là tên nước thời Triệu Đà, sao Đền Hùng lại viết Nam Việt Triệu Tổ mà không là Việt Nam Triệu Tổ hay Đại Nam, Đại Việt, Âu Lạc Triệu Tổ... Tôi cũng đã viết thắc mắc này lên báo đôi lần nhưng chưa ai giải thích. Mong các quý đồng bào uyên thâm như bác Bu, bác Hiệp, bác Mùi... tham gia giải đáp giúp.

 Vạn Đức Viên Chương - hoành phi cũ trông khác hẳn.

Bức này Nhân nghĩa Cúc Dân chữ lớn được, chắc sao từ bản cũ, nhưng chữ lạc khoản quá kinh khủng.

Ngoài ra, sau chuyến đi vừa rồi thì tôi thấy, nhiều hoành phi chữ quá tệ, không hiểu sao Ban quản lý di tích lại cẩu thả, dễ dãi đến thế... 

 Toro.