Nói thêm về phong tục thờ cúng

Anh bạn ở Vĩnh Long cho biết, ngày giỗ ở đó thường làm lớn lắm. Hôm trước đã cúng tiên thường, mời bà con đến làm giúp, gói bánh cỡ vài chục ký gạo, để mai làm quà cho những người đến dự. Khách đương nhiên là họ hàng, sau đó là bà con lối xóm... Xưa thì ai có gì mang đến góp nấy, con vịt, ký tôm, gói mì chính... Bây giờ thấy nó không thực tế, vì gia chủ đã chuẩn bị rồi, nên thôi thì cứ đi tiền cho nhanh. Mỗi đám 100 ngàn. Nhưng khốn nỗi cứ liên tục có đám giỗ như vậy, nên cũng oải lắm.

Hai anh em đi miền Trung có một tuần mà tôi thấy có ba đám gọi điện mời ăn giỗ. Có đám anh bạn giải thích, người gọi điện mời là con gái ông cậu, sắp tới là giỗ bố chồng chị ấy. Hai nhà cách nhau 5 cây số. Nghe thế thì đủ biết đám giỗ mời rộng tới đâu.

Giỗ còn mời cả cán bộ thôn ấp, xã phường, nên mấy ông này bận rộn ăn giỗ quanh năm...

Mấy năm trước, một ông quan tỉnh hồi hưu ở Cà Mau kể với tôi là giỗ ông già ổng thì từ hôm trước bà con ở quê đã ra, mang theo tôm cá, gà vịt... Và để cho vui thì phải mời đờn ca tài tử. Hôm sau cánh trẻ ở quê mới ra, bà con anh em mới tới. Một số người ở lại hôm sau nữa, vậy là đám giỗ kéo dài ba ngày. Điều đặc biệt hơn là ổng không có mời, anh em con cháu nhớ ngày mà tới thôi.

Nói về vụ này, anh bạn tôi ở Vĩnh Long kể, vì nhà ảnh là cháu trưởng, giữ hương hỏa nên đôi khi vào ngày giỗ các cụ, bất chợt có gia đình họ hàng đi cả nhà dăm sáu người tới thắp nhang và đương nhiên là ăn giỗ, khiến chủ nhà vắt chân lên cổ chuẩn bị cỗ bàn. Lý do họ đến bất chợt có thể vì mới đi xem bói đâu đó, thầy nói gia đình bỏ bê tổ tiên, vậy là họ tới thôi, còn những năm trước họ không tới.

Chuyện này khác ngoài Bắc lắm, ngoài Bắc nếu gia chủ không mời thì kể cả con gái cũng không đến. Thông thường ngoài Bắc thì sắp đến ngày giỗ, con gái mang chút tiền, hay gà gạo... đến gửi người anh (em) trai trưởng. Nếu định làm cỗ thì người con trai cũng nói luôn là mời cả nhà chị (em) gái đến ăn giỗ. Có khi vì khó khăn, người con trai chỉ cúng "nhớ ngày", có khi nghèo quá thì chỉ  có "bát cơm, quả trứng", nên không mời ai ăn cỗ cả, và họ cũng chỉ nhận một chút tiền tượng trưng.

Bây giờ không ai nghèo khó như vậy nữa, nhà ai giỗ cha mẹ cũng có cỗ, hẹp thì cũng đủ con cháu trong nhà, rộng hơn thì bà con hàng xóm, thông gia... nhưng nếp cũ vẫn còn, do đó nếu ông cậu không mời thì cháu ngoại cũng không đến dự đám giỗ ông ngoại mình.

Vì thế, phong tục do đời sống kinh tế mà ra, trong Nam dễ kiếm hơn nên chuyện ăn uống cũng thoải mái hơn, ngoài Bắc do nghèo khó  nên cũng khác. "Tùy gia phong kiệm" là thế.

Lại nói về chuyện gửi (góp) giỗ. Ở ngoài Bắc, con gái, con trai thứ có nghĩa vụ gửi giỗ cha mẹ cho người con trai trưởng. Có thể nhà con thứ cũng cúng giỗ nhưng theo lệ cổ thì vẫn phải mang lễ (tiền) đến gửi con trai trưởng. Đối với bên ngoại, theo lệ cổ thì việc gửi giỗ ông bà ngoại thường được giao cho các cô con gái. Như vậy là cháu gái có nghĩa vụ hương khói ông bà ngoại, vì con trai lo trách nhiệm bên nội rồi.

Hiện nay những tập tục trên đây đã thay đổi, không nhất thiết phải giữ như vậy, ví dụ có thể em trai không câu nệ gửi anh trai chút tiền nhang khói nữa, hay anh em có thể cũng tụ họp ở nhà người em làm giỗ nhưng đại thể thì vẫn như vậy.

Bây giờ ngoài Bắc cũng có khi làm giỗ ăn hàng chục mâm nhưng nhìn chung thì "thua xa" Vĩnh Long...