Đến Buôn Đôn nghe Ma Huệ nói chuyện Voi

Không ai hình dung nổi Buôn Đôn(Đăk Lắc) sẽ như thế nào nếu không còn voi. Trong cuộc gặp gỡ lần đầu tiên giữa đại ngàn, câu chuyện giữa Ma Huệ- Bí thư Đảng uỷ xã Eaven, huyện Buôn Đôn và chúng tôi từ nhiều vấn đề cuối cùng lại xoay quanh chuyện voi. Ma Huệ đã kể cho chúng tôi những kỷ niệm thời trai trẻ đi săn voi đến nỗi lo mất voi đang ám ảnh ông…

Chánh án Buôn Đôn, TORO và Ma Huệ

Săn voi

Chánh án huyện Buôn Đôn giới thiệu với tôi một người đàn ông trạc năm mươi, nước da bánh mật, hàm răng trắng cười lấp loá, có tên Ma Huệ. Ma Huệ nghĩa là bố cái Huệ vậy thôi. Yđưng Knul, tên thật của Ma Huệ, từng là Chủ tịch xã và bây giờ là Bí thư Đảng uỷ xã Eaver, huyện Buôn Đôn. Ma Huệ người Mnông, một trong hai tộc người bản địa đông dân nhất ở vùng cao nguyên Trung phần này. Câu chuyện với ông xoay quanh cái đói, cái nghèo. Xã ông có 1713 hộ, 7002 khẩu, ông nhớ chính xác như thế . Nhiều hộ còn nghèo lắm, “không có đất mà mần”. Còn nỗi lo di dân và phá rừng nữa.“ Trước 1995, ở đây cây rừng, nhiều nhất là khộp, còn xanh tốt lắm chớ. Có nhiều loại lan rất đẹp. Voi rừng vẫn về mà. Nhưng bây giờ thì mất nhiều rừng lắm rồi”… Bằng giọng Kinh lơ lớ và nụ cười hiền hậu, chúng tôi cảm nhận được tâm sự của ông. Ngôi nhà bằng gỗ, kể cả ngói cũng bằng gỗ, của Vua săn voi Ythu Knul. Di tích xếp hạng Khi chén rượu đã ngất ngư, khi dường như đã hiểu được cái bụng của nhau, Ma Huệ say sưa nói về quê hương hùng vĩ của ông, nhất là voi. Buôn Đôn được đánh giá là cái nôi của nghề săn bắt và thuần dưỡng voi có một không hai ở Đông Nam Á. Chúng tôi biết rằng công nghệ thuần dưỡng voi ở Bản Đôn đã nổi tiếng thế kỷ 18-19. Đầu thế kỷ trước, thủ lĩnh của họ là vị tù trưởng dũng mãnh Ythu Knul ( 1828-1938), người đã săn được trên 300 con voi, trong đó có một bạch tượng (voi trắng). Bạch tượng được tặng cho Hoàng gia Thái Lan. Vì nghĩa cử ấy ông được vua Thái phong tặng danh hiệu Khun ju Nob- nghĩa là Vua săn voi. Nhiều cháu chắt đã kế nghiệp ông. Bây giờ nổi tiếng nhất là vua săn voi Ama Kông , người con rể của Ythu Knul. Ama Kông đã săn bắt được 298 con voi rừng, trong đó có một con bạch tượng hiến cho Ngô Đình Diệm. Mộ Vua săn Voi Ythu Knul Như những người đàn ông của buôn làng, săn bắt voi là một hoạt động đầy hãnh diện của Ma Huệ. Thời trai trẻ ông cũng đã bắt được 7 con voi rừng. Một con voi của Ma Huệ đã được tặng cho Cu Ba năm 1985 và một con chuyển về Đoàn xiếc Trung ương. Voi bị bóc lột tàn tệ để phục vụ du lịch
-Săn voi phải giữ gìn nhiều lắm là giữ những gì vậy? Tôi tò mò. - Cữ nhiều thứ lắm. Trước khi đi chúng tôi tập trung ở nhà đội trưởng để cúng. Không ai được quan hệ vợ chồng. Người đi săn phải quấn khố, ở trần. Tối ngủ mới được đắp chăn…Vợ người đi săn ở nhà phải chung thuỷ, không được tắm hay gội đầu bằng nước vo gạo hay các loại lá rừng. Không được đùa giỡn với ai. Nghe Ma Huệ nói tôi thầm nghĩ, cách kiêng kỵ như thế để người chồng đi săn yên tâm vậy thôi. Nếu không kiêng thì người chồng lo vợ ở nhà dan díu với ai đó thì làm sao có thể toàn tâm toàn ý với công việc đi săn đầy khó khăn, nguy hiểm được. Té ra người Mnông thâm thuý thật. Voi trong Lễ hội Nỗi lo mất voi -Nhưng bây giờ thì mất nhiều voi quá rồi- giọng Ma Huệ trầm buồn. Ông dõi mắt về phía ngọn núi trước mặt. Cả xã tôi có 13 thôn buôn mà bây giờ chỉ còn có ba con voi. Nỗi lo mất voi không chỉ của riêng Ma Huệ. Các nhà khoa học đã dự đoán rằng, nếu không có biện pháp kịp thời thì thời gian không xa nữa, Buôn Đôn sẽ không còn voi. Voi đang mất dần, và có thể tiệt chủng -Nhiều năm Nhà nước không cho săn bắt voi, rồi người già mất đi cũng không truyền lại được nghề săn voi cho con cháu nữa. Anh có nhớ vụ người ta thuê chuyên gia Malaysia mất khá nhiều tiền để đưa mấy con voi từ rừng Tánh Linh về đây không? Mất tiền mà chết mất một con đấy. Họ bắn thuốc mê mà. Họ đi khỏi, voi lại quay về Tánh Linh. Lần này chỉ mấy người Buôn Đôn mang voi đi lùa được nó về ngay. Nhưng những người săn voi giỏi cũng đang vắng dần đi rồi. Ma Huệ uống một hớp rượu rồi gõ gõ ngón tay lên mặt bàn. Im lặng. Gió qua những tán rừng khộp xào xạc trong ráng chiều. -Mà voi có bầu thì phải nghỉ làm. Thiệt chớ. Vì thế mà có lúc người ta lấy lửa đốt dương vật của voi đực khi nó hứng tình. Nó điên lên đuổi dân làng chạy bán sống bán chết. Thế là nó bị bắn vì người ta cho rằng nó điên… -Mà voi nhà già hết rồi, hầu hết đều trên 50 tuổi nên sinh sản khó lắm. Voi như con người mà…Ma Huệ thủng thẳng. Người ta dự báo rằng, cứ tình trạng này thì voi Buôn Đôn, voi Đăk Lăk sẽ chết dần chết mòn và tuyệt chủng trong 50 năm nữa. Sẽ không còn lễ hội đua voi Buôn Đôn nữa đâu. Giọng Ma Huệ trùng xuống như tiếng cồng chiêng u buồn ngày lễ bỏ mả. Trước mắt chúng tôi là những con voi ngật ngưỡng chở khách kiếm tiền cho chủ bất chấp giờ giấc. Những con voi to lớn bị xiềng xích đang tru lên những tiếng gọi bạn tình thê thiết. Thương lắm voi ơi… (Trích một Phóng sự TORO đã đăng trên báo Văn nghệ Công an )